Eigenlijk moet ik zeggen dat de wijndruif of de wijnstok al duizenden jaren in de hoogte groeit, maar de deskundigen praten meestal ook over 'de wijn' als ze plant bedoelen. Maar in dit artikel gaat het natuurlijk vooral om de plant.
De oudste sporen van de wijn heeft men gevonden in de Kaukasus en speciaal in het huidige Georgië. In die omgeving vindt men de grootste variatie in de genen van de druiven én men heeft daar potscherven gevonden van zo'n 7000 jaar oud met sporen van wijnsteenzuur! En een andere oorsprong dan wijn kan bij wijnsteenzuur bijna niet!

De Egyptenaren deden vele jaren vóór Christus al fors aan wijnbouw zoals o.a. blijkt uit deze wandschildering. Dit is een deel van een wandschildering uit 1500 voor Chr. en ik heb deze hier en daar wat moeten bijwerken. Wikipedia

Wijn is een klimplant
De botanische naam van de wilde wijnstok is Vitis vinifera en het geslacht Vitis hoort biologisch gezien bij de Rosids of Rosiden met ongeveer 70.000 soorten! Ik heb begrepen dat men pogingen doet om de Rosids verder te verdelen want zo'n aantal is wel erg onoverzichtelijk. Op dit moment hebben 79 planten de naam Vitis. Dat is nog te overzien, maar het is duidelijk dat de wijnstok, puur biologisch gezien, niet zo heel bijzonder is. Planten met de naam Vitis lijken ook niet aan een bepaalde regio gebonden: in Eurazië en Amerika bijvoorbeeld zijn ze goed vertegenwoordigd. Maar nergens schijnt er veel belangstelling zijn voor deze familie behalve natuurlijk voor de echte wijnstok: wijn wordt over de hele wereld verbouwd maar steeds met Vitis vinifera! In Amerika wordt ook wel gewerkt met een kruising van Vitis vinifera en een lokaal familielid Vitis labrusca.

Het blijkt dus dat er wereldwijd eigenlijk voor alle wijnen, steeds dezelfde druif wordt gebruikt! Maar natuurlijk wel met diverse ondersoorten en kweeklijnen. De reden is dat Vitis vinifera de druif is die de meeste suikers kan produceren en dan toch nog de frisse smaak behoudt! Die naam betekent dan ook zoiets als 'wijndragend'. De goede druif kiezen was dus geen echt probleem voor de eerste consumenten: gewoon de rijpe druiven proeven. En als je ze niet de eerste keer allemaal op eet, kun je een week of wat later constateren dat de druiven minder zoet zijn geworden, maar wel krachtiger van smaak: er ontstaat alcohol, er ontstaat wijn! Spontaan!
Dat er spontaan wijn ontstaat in de druiven, zag ik eens toen we een pergola hadden waarover druiven groeiden. Wij vonden de pergola leuk, maar de druiven vonden we niet lekker. Die waren dus voor de vogels. En zo ik zag een keer hoe een merel zich te goed deed en tenslotte volledig dronken, letterlijk uit de pergola op de grond viel! Nee, niet dood, aarschijnlijk wel hoofdpijn de volgende dag.

In Portugal en Noord-Spanje groeien de druiven voor de Vino verde op twee meter hoogte op een raster. Het voordeel is in ieder geval dat er op de grond dan nog iets anders verbouwd kan worden.

Wijn maken hoefden de eerste liefhebbers dus niet te leren: dat kende de wijnstok al. Maar het volgende probleem was moeilijker. De wijnstok is tweehuizig, dus de ene plant heeft alleen mannelijke bloemen en een andere alleen vrouwelijke. Aan de helft van de wilde wijnstokken komen dus geen druiven! Als je gericht druiven wilt kweken, kun je die weg halen, maar dan krijgen de overblijvende planten óók geen druiven meer! Blijkbaar werden er incidenteel toch hermafrodiet planten gevonden, dus met zowel mannelijk als vrouwelijke bloemen en daar zijn onze voorouders mee door gegaan zo'n 7000 jaar geleden. En wij nog steeds. De huidige botanici noemen de oorspronkelijk tweehuizige vorm Vitis vinifera sylvestris (d.w.z. uit het bos) en de hermafrodiet vorm Vitis vinifera sativa (gecultiveerd).

De wijnstok is een klimplant en oorspronkelijk klom de plant dus in bomen en misschien tegen rotswanden. Hoe men begonnen is bij het kweken van de wijnstok weet ik niet. Waarschijnlijk liet men de plant in een bestaande boom klimmen want die praktijk bestaat nog steeds. In Portugal laat men druiven voor de beroemde Vino verde in het noorden van het land nog steeds in een boom klimmen of over hoge pergola's. In het zuiden zag ik dat ze de planten over een soort kooi leiden met een gaasdak op zo'n anderhalve meter hoogte
Het is bekend dat de Romeinen en Grieken soortgelijke systemen hadden om de wijnrank te laten groeien. Het is tenslotte een klimplant en als de wijnrank omhoog gaat, kan de boer er onder iets anders laten groeien.

Van druif tot wijn in Georgië
In Georgië wordt al 7000 jaar wijn gemaakt in dit soort keramische vaten: de kevri. Dit is een foto uit ca 1881 met een zeer fors exemplaar. Wikipedia

Uiteraard zijn de Georgiërs trots op hun wijn en zweren ze bij hun eeuwen oude systeem van wijn maken. De archeologen geven hen ook geen ongelijk: waarschijnlijk is de basis inderdaad vele, vele eeuwen oud. En de vinologen zijn er ook van overtuigd dat je eigenlijk aan het proces van wijn maken niet kunt sleutelen zonder de wijn te veranderen.

Overal hetzelfde, maar net even anders

De wijnstok is een klimplant en die wil dus in een boom of zo iets klimmen. Tot de eerste wereld oorlog was dit in de meeste landen ook gebruikelijk. Tegenwoordig gebeurt dit eigenlijk alleen nog in Portugal voor de Vino verde maar meestal niet zo spectaculair als op deze foto. Wikipedia

Vanuit Georgië heeft het wijndrinken en de wijn cultuur zich verspreid over het Midden-Oosten zoals de landen aan Eufraat en Tigris en later het Middellandse Zeegebied en het oude Egypte. Vooral uit de vondsten en geschriften uit de graven van de Farao's in Egypte heeft men veel geleerd over hoe men vanaf 3500 jaar voor Chr. wijn maakte, bewaarde en waar men toen op lette. En het blijkt dat de Egyptenaren zelfs al in de gaten hielden hoe oud de gebottelde wijn was! Want sommige wijnen worden lekkerder als ze ouder worden, maar iedere wijn heeft daarbij zijn eigen grens!

De meeste wijndruiven groeien tegenwoordig aan relatief lage struiken waarbij de planten zich aan palen en draden kunnen vasthouden. En de verzorgers dus niet hoeven te klimmen om de wijnstok te kunnen verzorgen en de druiven te plukken. Maar zoals gezegd laten de Portugezen nog steeds een deel van hun wijn in de hoogte groeien. De Franse Wikipedia is de enige taal die een speciaal en zeer lang artikel heeft over wijn die de hoogte in groeit. In Frankrijk is die cultuur in gebruik gebleven tot begin twintigste eeuw: na de eerste wereldoorlog was dat afgelopen.

Op het Canarische eiland Lanzarote plant men de druiven in vulkanische materiaal met een randje stenen als bescherming tegen de droge wind. Het resultaat smaakt uitstekend! Wikipedia

Op het Canarische eiland Lanzarote heeft men voor de wijn een totaal andere oplossing gevonden. Het eiland is vulkanisch en een groot deel van het land bestaat uit een soort fijn, zwart, vulkanisch grind. Het heeft weinig opgaand geboomte. Maar wijn wil er wel groeien als het niet te droog is. Dus dan zie je een min of meer vlak, gitzwart terrein met hele lage, groene wijnstokken! Op sommige plaatsen heeft men de struiken in een kom gepoot met een flauwe helling en op heel veel plekken worden de struiken aan één kant door muurtjes van gestapelde stenen beschermd tegen de droge wind. Het regent erg weinig op Lanzarote, maar het vulkanische grind houdt het vocht blijkbaar goed vast! En de lokale wijn smaakt uitstekend!

Druivenstokken tot twee meter: de moderne manier om wijndruiven te kweken. De foto is gemaakt in Duitsland, maar in Frankrijk en ook in ons land ziet het er niet veel anders uit.

Jan van Dingenen - 2021